27
januari
2015
|
00:00
Europe/Brussels

NS-reactie op uitzending Brandpunt over 70 jaar bevrijding Auschwitz

In de jaren '50 is door de toenmalige regering gesproken met
vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap in Nederland, daarop is een
algemene schadevergoeding betaald namens de Nederlandse staat ter compensatie
van het leed voor de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De in september 2005 door NS geboden verontschuldigingen aan de Nederlandse
Joodse gemeenschap hebben betrekking op de rol van de Nederlandse Spoorwegen op
het leed dat de Joden is aangedaan in WO II. Het blijft een zwarte bladzijde in
de geschiedenis van Nederland en de spoorwegen.

NS heeft in de loop der jaren verschillende verzoeken vanuit de Joodse
gemeenschap gehonoreerd, door haar medewerking (bijdrage kosten) te verlenen aan
de realisatie van een monument of gedenkplaat. Bijvoorbeeld station Winterswijk,
station Middelburg, Monument Walraven van Hall te Amsterdam, Stichting Deporatie
‘40 – ‘45 Noord en Midden Limburg.

Het Nederlands Israëlisch Kerkgenootschap heeft plannen voor een monument bij
het Spoorwegmuseum. NS heeft de afgelopen jaren meerdere initiatieven financieel
gesteund. NS kan niet op voorhand toezeggen dat dit recente verzoek ook wordt
gehonoreerd maar nodigt hen graag uit voor een gesprek.

 

Toespraak Aad Veenman, toenmalig president-directeur NS, Muiderpoort,
29 september 2005

De Tweede Wereldoorlog is zestig jaar oud. Zelf heb ik hem niet meegemaakt en
toch is de oorlog ook voor mij gaan leven. Vele overlevenden getuigen er immers
nog van in even zo vele - vaak aangrijpende - verhalen. Tal van gedenktekens
herinneren aan al diegenen die dat nooit meer hebben kunnen doen. En de oorlog
blijft actueel. Nog steeds verschijnen er films, artikelen en boeken met juist
deze episode als achtergrond, vanuit telkens nieuwe invalshoeken. Het vraagt dus
veel meer dan zes decennia om deze periode in zijn volle omvang te doorgronden
en vooral ook te beseffen dat haat en racisme om de hoek loert. Vijf
oorlogsjaren reiken verder dan een heel mensenleven. Ze werpen een schaduw over
onze samenleving, vele generaties lang, tot in deze nieuwe eeuw.

Samen met vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap in Nederland wil NS op
deze 29ste september stilstaan bij dit deel van haar verleden. Het is voor het
eerst dat wij dit in dit verband doen en ik zeg dit met oprechte spijt.Hoe is
dit verklaarbaar? Laten we over de diepere oorzaak niet redetwisten. Ook het
tijdstip is irrelevant. Wij kunnen immers alleen oordelen met de kennis en het
inzicht van het heden. Belangrijk is wel dat wij de volle werkelijkheid van onze
geschiedenis . onder ogen durven zien. Erkennen dat, ondanks alle mogelijke
nuanceringen en kanttekeningen, onze rol van toen niet altijd als bepaald fraai
is te bestempelen.

Van een stilzwijgende aanvaarding mag geen sprake zijn en van moedwillige
verdringing van ons verleden kan geen sprake zijn. Herdenken, bezinnen en samen
reflecteren werkt ordenend en helend.

Herdenken is niet alleen verbonden met een bepaalde dag, een bepaald
gezelschap, keurige donkere kleding, kransen en bloemen. Herdenken kun je op
heel veel verschillende momenten en manieren doen. Het gaat erom dat je
teruggaat naar die oorlogstijd en dat je met opvattingen en emoties iets doet in
het heden. Je realiseert je hoe goed wij het zelf hier en nu hebben. Maar je
beseft ook wat een puinhoop we er steeds wereldwijd van maken. Herdenken is niet
alleen twee minuten stilte. Het spreekt en het vormt je levensbeschouwing.

Door onze rol van toen te benoemen kunnen wij ook een pijnlijk hoofdstuk uit
ons verleden afsluiten. Dan kunnen wij elkaar beter en met hernieuwd vertrouwen
aankijken. Bovendien willen we ons samen, ook met de Joodse gemeenschap, op de
toekomst van de huidige samenleving richten. Bijvoorbeeld door de Nederlandse
jongeren aan te spreken en hen te waarschuwen voor haat en fascisme dat in
nieuwe gedaanten telkens weer opduikt. Zo krijgen onze ervaringen uit het
verleden een zinvolle plek in het heden. Duidelijkheid en transparantie bieden
houvast en evenwicht. Dat hoort bij een volwassen organisatie als NS met een
belangrijke publieke rol, midden in de maatschappij.

Wat zijn de feiten?

Met name om de belangrijke publieke rol van de Nederlandse Spoorwegen ook in
bezettingstijd te kunnen voortzetten en ook zorg te kunnen blijven dragen voor
haar medewerkers, koos de toenmalige directie met tegenzin om het Duitse gezag
accepteren. Dat besluit was in lijn met eerdere aanwijzingen van Generaal
Winkelman na vertrek van Koningin en regering. Hij verzocht overheidsdienaren en
NS hun taken spoedig na capitulatie te hervatten, in elk geval zolang dit in het
belang was van het Nederlandse volk. Uiteraard kon men toen de volle
consequenties daarvan nog niet overzien. Van de regering in ballingschap kwam
vervolgens taal noch teken. Behendig wist men in Utrecht de controle en de dwang
die de bezetter over de organisatie uitoefende, zoveel mogelijk te beperken.

Maar NS werd gedwongen de opdrachten van de Duitse autoriteit op te volgen en
haar medewerking verlenen aan het transport van joden, zigeuners zoals de Sinti-
en Roma-volken, Jehova getuigen en overige politieke strafgevangenen tussen
steden zoals Amsterdam en het kamp Westerbork. NS'ers voelden wel tegenzin,
zoals Guus Veenendaal dat in zijn vorig jaar verschenen boek over de
geschiedenis van de spoorwegen beschrijft. 'Misschien morrend en kankerend, maar
uiteindelijk gehoorzamend aan bevelen van bovenaf, hoe onwelkom ook,' hebben zij
hun werk gedaan, zo schrijft hij. Maar ook werden briefjes met adressen en
boodschappen die door de gedeporteerden uit de treinen werden gegooid,
zorgvuldig verzameld en zoveel mogelijk aan de geadresseerden doorgestuurd.

Nadat in 1940 de Duitse bezettingsmacht Nederland in zijn greep had gekregen,
werden de joden stap voor stap beroofd van hun werk, bezit en burgerrechten. De
invoering van de jodenster in 1942 was de laatste stap ter voorbereiding van de
systematische deportatie van de joden uit Nederland. In januari 1942 begon de
gedwongen verhuizing van joden naar een aantal Amsterdamse woonwijken en in juli
1942 starten de eerste grote razzia's in Amsterdam, waarna de eerste treinen met
joden vanuit Amsterdam Rietlanden naar Westerbork vertrekken. Dit was hun
laatste verblijfplaats in Nederland.

Vanaf dit Muiderpoortstation zijn tussen 3 oktober 1942 en 26 mei 1944 ruim
elfduizend joden naar het doorgangskamp Westerbork weggevoerd. Vervolgens
vertrokken hiervandaan de treinen naar het oosten. 100.000 joden werden door de
nazi's naar Midden-Europa vervoerd. Het merendeel had als bestemming de
(vernietigings)kampen Auschwitz en Sobibor.

Ook NS'ers zijn door oorlogshandelingen om het leven gekomen. Ook NS is zwaar
beschadigd. Het bedrijf moest na de oorlog van de grond af weer worden
opgebouwd. En NS'ers hebben wel degelijk moed getoond. Toen uiteindelijk wèl een
teken uit Londen kwam hebben zij massaal gevolg gegeven aan de oproep tot
staken.

Maar toen was het te laat. Dat kon de Joden en andere gedeporteerden niet
meer redden. Voor velen neemt het de schaduwzijde van de rol van de spoorwegen
dan ook niet weg. Het gegeven van de deportaties is van een geheel andere
dimensie. Daarom zal dit gegeven, dit feit voor altijd aan dit station verbonden
blijven.

Moet het huidige NS hiervoor haar excuses aanbieden? Daar kun je over van
mening verschillen. Het heeft al geleid tot onwelkome disputen in de media. Het
kan overkomen als een te gemakkelijk gebaar. Het kan uitgelegd worden als een
zoveelste bijdrage aan de 'sorry-cultuur'. En dat over een onderwerp dat zo
precair is en zoveel emoties oproept, zowel in de Nederlandse samenleving als
binnen ons bedrijf. Het is wellicht nooit goed.

We spreken meer dan zestig jaar na dato. Ik kan in het hier en nu slechts
uitlatingen doen die in de context van vandaag passen. Daarom bied ik nu toch
uit de grond van mijn hart en in alle bescheidenheid namens de Nederlandse
Spoorwegen mijn oprechte verontschuldigen aan, aan de Joodse gemeenschap en de
andere betrokken groepen.

Ik sluit af. Dit doe ik door een gedicht uit 2004 van Jurre van den Berg, een
talentvolle jonge dichter voor te lezen:

Mijn oorlog

Mijn oorlog

speelt zich af

in films uit Hollywood.

Ik ken ze niet,

de kampen de treinen

van angst. De slachtoffers

slechts acteurs.

Mijn oorlog

Staat gedrukt

In dikke boeken.

Ik ken ze niet,

De gruwelijke beelden

van verdriet. De doden

slechts als cijfers.

Mijn oorlog

Twee stille

Minuten, eens per jaar.

Ik ken hem niet.

Maar ik besef de angst,

het leed van toen en nu.

Ik herdenk.