NS Jaarcijfers 2023: een jaar met twee gezichten

Bekijk het jaarverslag 2023

“2023 kent voor NS twee gezichten. De eerste helft van het jaar zijn we voortvarend gestart. Waar in 2022 nog tientallen treinen per dag uitvielen door personeelstekort, waren de gevolgen voor onze reizigers afgelopen voorjaar veel minder merkbaar dankzij al onze inspanningen. Hoe anders was het najaar waarin de reiziger veel last gehad heeft van vertraging, verstoringen en te drukke treinen. Dat moet beter voor reizigers”, aldus Wouter Koolmees, president-directeur van NS, tijdens de presentatie van het jaarverslag 2023 op Amsterdam Centraal. 

“Onze ambities zijn groot. De trein heeft een belangrijke rol te spelen bij veel maatschappelijke uitdagingen, zoals woningbouw, bevolkingsgroei en klimaatdoelstellingen. NS zet de stappen die nodig zijn om de trein klaar te maken voor de toekomst. Sinds december rijden we 1.800 extra treinen per week. Volgend jaar willen we daar nog eens 1.600 treinen aan toevoegen waardoor regio's nog beter met elkaar verbonden worden. Stations, groot en klein, worden aangepast op meer reizigers. Tegelijk is op verschillende plekken in het land de basis niet op orde. Er is veel onderhoud aan het spoor nodig om onze treinen op volle snelheid en volle lengte te kunnen rijden.” 

Onderliggend operationeel verlies 
Financieel gezien gaat het ten opzichte van de eerdere jaren sinds de coronapandemie beter met NS, maar het resultaat is nog steeds fors onvoldoende om van een financieel gezonde bedrijfsvoering te kunnen spreken. NS heeft een negatief onderliggend resultaat uit bedrijfsactiviteiten gerealiseerd van - € 191 miljoen (2022: - € 421 miljoen). NS blijft minder reizigers vervoeren dan voor de coronapandemie. Hoewel de opbrengsten uit reizigersvervoer met 22% zijn gestegen, bedraagt het aantal reizigerskilometers in 2023 ten opzichte van 2019 89% (2022 – 76%). Ook heeft NS de tarieven van de meeste treinkaartjes en abonnementen tussen 2021 en 2023 minder verhoogd dan de inflatie en oplopende kosten waarmee NS zelf geconfronteerd wordt. Hierdoor is een zogeheten indexatiegat sinds 2021 opgelopen naar bijna 9%. 

Prestaties onder druk 
Op basis van een eindejaarsprognose liet NS in december al weten dat reizigers met name in de tweede helft van het afgelopen jaar veel hinder hebben gehad. Dat kwam door een aantal grote verstoringen en ingrijpende werkzaamheden aan het spoor bij Rotterdam en Schiphol. Door slecht weer en tekorten aan technisch personeel zijn er bij onze onderhoudsbedrijven in het najaar forse achterstanden ontstaan, waardoor er minder en kortere treinen beschikbaar waren. In 2023 kwam 89,7% van de reizigers op tijd (2022: 91,6%). Het percentage reizigers dat een zitplaats in de spits had, komt over heel 2023 uit op 94,7% (2022: 96,6%). 

Op de Hogesnelheidslijn (HSL) zijn veel treinen niet op tijd aangekomen of uitgevallen. Dit kwam onder andere door de snelheidsbeperking ter hoogte van Rijpwetering. Begin 2024 heeft ProRail op zes extra plekken de snelheid verlaagd omdat er scheurvorming is aan bruggen en viaducten. Daarnaast is de Intercity Nieuwe Generatie (ICNG), die in 2023 is geïntroduceerd in de dienstregeling en rijdt op de Hogesnelheidslijn, vanwege kinderziektes vaker uitgevallen en duurt de levering van de nieuwe treinen langer dan verwacht en dan we willen. 

1.006 nieuwe collega's op de trein 
In totaal heeft NS vorig jaar 5.434 vacatures vervuld en 3.715 nieuwe collega’s aangenomen, waarvan 1.006 aan nieuwe conducteurs en machinisten. Hierdoor kan NS de nieuwe dienstregeling, die 10 december is gestart, rijden zonder hulp van kantoorcollega’s of externe partijen. NS verwacht dat de krapte op de arbeidsmarkt aanblijft. Daarom zal de werving van nieuwe collega’s veel aandacht blijven vragen. Er zijn nog functies waarvoor veel vacatures open staan, waaronder monteurs en medewerkers voor de bijsturing en Veiligheid & Service. Het tekort aan deze collega’s kunnen onze reizigers merken. Zo moeten wij door het tekort aan monteurs soms een kortere trein inzetten dan gepland. 

Maarn en Voorschoten 
Afgelopen jaar hebben voor ons bedrijf twee ingrijpende incidenten plaatsgevonden. Deze incidenten hebben veel impact op de collega's bij NS en de spoorsector. Op 12 maart kwam een collega-machinist om het leven door een aanrijding bij Maarn. In de nacht van 3 op 4 april heeft op traject Leiden-Voorschoten een treinongeval plaatsgevonden, waarbij de machinist van een bouwkraan helaas om het leven is gekomen. Een NS-trein is daarbij ontspoord, wat leidde tot verwondingen bij de machinist, de hoofdconducteur en 28 reizigers. Er lopen verschillende onderzoeken naar de toedracht van dit incident.

Internationale treinen in trek 
Afgelopen jaar heeft NS International 15 procent meer treintickets verkocht dan in 2022. Doordat steeds meer reizigers duurzaam willen reizen, neemt de drukte in treinen toe. Daarom is afgelopen jaar ingezet op het borgen van comfort voor onze reizigers door het verbeteren van de selfservice en reisondersteuning, bijvoorbeeld door een verplichte stoelreservering in de ICE International tijdens de zomer. Sinds december is de reistijd van de IC Berlijn tussen Amsterdam Centraal en Berlijn met 30 minuten versneld, dankzij een nieuwe locomotief waarmee een locomotiefwissel in Bad Bentheim aan de Duitse grens niet meer nodig is. 

Stationswaardering 
Reizigers gaven het station afgelopen jaar een gemiddeld lager rapportcijfer van 7,21 (2022: 7,32). Na drie bijzondere coronajaren lijkt de stationswaardering weer meer in lijn met de scores van voor de pandemie. De daling van 2023 ten opzichte van 2022 is te verklaren door het toenemende aantal reizigers na corona. Stations werden drukker wat invloed heeft op de waardering, terwijl het tijdens de coronajaren met minder reizigers juist rustig was op het station. NS en ProRail spannen zich in om stations door te ontwikkelen tot een knooppunt waar meerdere vormen van vervoer samenkomen en om stations steeds meer te verbinden met stad en omgeving. 

Financiële prestaties 
NS behaalde door reizigersvervoer in Nederland en Duitsland en exploitatie van stations in Nederland een omzet van € 3.823 miljoen (2022: € 3.341 miljoen). NS realiseerde een negatief onderliggend resultaat uit bedrijfsactiviteiten van - € 191 miljoen (2022: - € 421 miljoen). Het resultaat uit bedrijfsactiviteiten komt uit op - € 540 miljoen (2022: € 391 miljoen). Dit resultaat wordt echter sterk beïnvloed door incidentele en bijzondere boekhoudkundige posten. Een belangrijke post is de bijzondere waardevermindering die wij op de hoofdrailnetconcessie sinds 2020 verantwoorden. Door de gunning van de nieuwe concessie voor het hoofdrailnet voor de periode 2025-2033 is een herbeoordeling van de bijzondere waardevermindering noodzakelijk. De nieuwe hoofdrailnetconcessie heeft een beperkte verdiencapaciteit met een lager rendement. Hiervoor is een bijzondere waardevermindering verantwoord van per saldo € 318 miljoen. Ook voor de activiteiten in Duitsland is een bijzondere waardevermindering verantwoord van € 121 miljoen vanwege neerwaarts bijgestelde vooruitzichten voor de huidige concessies in Duitsland. Onderaan de streep noteert NS een nettoverlies van € 380 miljoen (2022: € 574 miljoen nettowinst). 

Activiteiten in Nederland 
In Nederland kwamen de vervoersopbrengsten uit op € 2.887 miljoen, een groei van 22% door vooral groei aan het aantal reizigers (2022: € 2.362 miljoen). Daarnaast heeft NS in 2023 van de overheid een Transitievergoeding Openbaar Vervoer (TVOV) ontvangen van € 45 miljoen. Ook ontving NS afgelopen jaar een correctie van € 14 miljoen van de Beschikbaarheidsvergoeding Openbaar Vervoer (BVOV), daterend uit 2022. De opbrengsten van de exploitatie van stations zijn gestegen door de groei in het aantal reizigers (2023: € 483 miljoen, 2022: € 437 miljoen). 

Activiteiten in Duitsland 
De situatie in Duitsland blijft uitdagend. Abellio zag het afgelopen jaar de boetes voor het niet nakomen van punctualiteitsafspraken en uitval van treinen fors toenemen, vooral veroorzaakt door de problemen met de infrastructuur en de vele onderhoudswerkzaamheden op het Duitse spoor. Deze boetes worden slechts deels gecompenseerd. Ook de personeelstekorten en een hoog ziekteverzuim veroorzaakten uitval van treinen en zorgden er dan ook voor dat de dienstregeling niet volledig kon worden gereden. Het onderliggend resultaat uit bedrijfsactiviteiten bedraagt - € 5 miljoen (2022: - € 2 miljoen). Voor de activiteiten in Duitsland is een bijzondere waardevermindering van € 121 miljoen verantwoord. Dit komt door neerwaarts bijgestelde vooruitzichten, onder andere door de vele werkzaamheden aan het Duitse spoor, een kortere werkweek zoals overeengekomen in de cao voor machinisten en oplopende kosten door inflatie zonder dat hier een compensatie tegenover staat. Vanwege de herstructurering van de activiteiten in Duitsland zijn de resultaten van Abellio voor 2022 niet vergelijkbaar omdat in 2022 geen volledig jaar is verantwoord. 

Vooruitblik 
Op 1 januari 2025 start NS met het rijden van de nieuwe hoofdrailnetconcessie. Treinreizigers zijn hierdoor tot en met 2033 verzekerd van een duurzame treinreis en Nederland behoudt zijn sterke en samenhangende netwerk. Toch blijven de komende jaren financieel en operationeel uitdagend voor NS. Er zijn volop werkzaamheden aan het spoor nodig voor onderhoud en om het spoor klaar te maken voor de toekomst. Financieel gezien houdt NS last van de hoge inflatie en vooral de sterk gestegen prijzen voor energie en structureel lagere reizigersaantallen. Het kabinet heeft voor 2024 eenmalig een bedrag van € 120 miljoen vrijgemaakt waardoor NS een voorgenomen tariefsverhoging van 8,67% kon uitstellen. Dit is echter geen structurele oplossing zodat NS in 2025 alsnog een forse prijsstijging moet doorvoeren. 

De nieuwe hoofdrailnetconcessie zorgt dat reizigersopbrengsten en onze kosten om treinen te rijden, inclusief de concessievergoeding, beter op elkaar aansluiten. Desondanks houdt NS een opgave met een fors besparingsprogramma om de financiën sluitend te krijgen. NS moet zich blijven inspannen om het kostenniveau aan te passen aan de neerwaarts bijgestelde reizigersontwikkeling en het niet volledig kunnen doorrekenen van kostenstijgingen in het treinkaartje over de afgelopen jaren. Dit terwijl investeringen noodzakelijk blijven om de verwachte ontwikkelingen in reizigersgroei op te vangen. Daarnaast is het schuldniveau vanwege de verliezen over de afgelopen jaren al fors opgelopen met ruim €1,1 miljard. Een financieel gezond NS is noodzakelijk om Nederland zo goed mogelijk duurzaam bereikbaar te houden en de trein betaalbaar te houden.